Les sozietês dla ferata mëss rete inće les intardiades porvia de “forza plü alta”
La Curt de Iustizia dl’Uniun Europeica che é a Luxemburg à fat fora cun na sentënza che na sozieté dla ferata mëss ti rete, tl caje de intardiades importantes, a sü tliënć na pert dl prisc paié por la trassa, inće sce chësta intardiada é gnüda gaujada da evënć de “forza plü alta”. Tla Zentrala di Consumadus vëgn odüda chësta sentënza de bun edl.
Aladô dl regolamënt UE à che che é sön le iade le dërt da ciafè zoruch altamo le 25% dl cost dl iade tl caje de na intardiada danter öna y döes ores. Sce la intardiada é majera co döes ores mëss la sozieté rete altamo le 50%.
La sentënza reverda dötes les sozietês dla ferata d’Europa. Les tlausoles metüdes ite tles condiziuns dl sorvisc che stlüj fora na retüda ti caji de forza plü alta ne vel nia plü. Chël ô dì por ejëmpl che inće Trenitalia mëss ajornè sües condiziuns generales dl sorvisc. Les regoles vel inće por le trasport local, inće sce che che s’anüza dl sorvisc local ciafa dainré zoruch i scioldi, dantadöt ajache al vëgn dant dainré intardiades de passa n’ora y ajache al é n “lim bagatela”: somes de manco co 4 euro ne vëgn nia retüdes.
Aumënt dles tarifes dl scoaćiamin
Prestaziuns sotmetüdes a CVA dl 10%
Vigni trëi agn vëgn les tarifes dl scoaćiamin ajornades. Mesanamënter é i prisc gnüs alzà dal 2009 incá dl 9%, ater co por ći che reverda le control di föms de desćiaria. La tarifa é gnüda adatada al cost real (n’atra manira da mosoré) y é de 38,97 € (cun la CVA laprò) por combustibli licuig o da gas. Por combustibli solig (lëgna, pellets y i.i.) é la tarifa indere de € 48,85. Le dovëi de control di föms de desćiaria por implanć a combustibli solig é jü en forza dl 2011 cun les desposiziuns sön les emisciuns di implanć termics. Da d’aisciöda de chësc ann incà ne tómel nia plü le terminn por baratè le scoaćiamin, mo al po gnì baratè te vigni momënt. Implü él gnü mudé l’alicuota CVA da apliché: l'Agenzia dles Entrades à tut la dezijiun (cun la ressoluziun 15E) da apliché la CVA dl 10%: por les prestaziuns che reverda la revijiun periodica obligatoria, le control dles emisciuns, sciöche inće i laûrs de netija di implanć de scialdamënt (intervënć de manutenziun ordinara), ma sce istalà te frabicać cun destinaziun abitativa privata.
De plü informaziun sot a: www.centroconsumatori.it.
Metede averda ales spam - ona de e-mails cun ghiranza de paiamënt
Ti ultimi dis ti él rové ala Zentrala di Consumadus Europeica (ZCE) de Balsan tröpes segnalaziuns sön e-mails che reverda la ghiranza de paiamënt por produć o sorvisc mai damanà y mai ciafà. Vigni e-mail é atramënter: i mitënć é desvalis, le produt é n ater, les ghiranzes de paiamënt se referësc a somes desvalies y mëss gnì paiades sön cunć che variëia aladô dl caje. Ći che é indere anfat é la strotöra y la sintassa, le fat che degönes dles porsones che à ciafè l’e-mail n’à comanè val’ y na injunta tl format zip.
Les e-mails s’adressëia normalmënter al utënt fajon referimënt ala misciun e-mail, baia de n “cunt nia paié” y al sta scrit: “al vëgn perié da paié atira” cun n link.
Che che ciafa na te’ e-mail dëss la cancelè y ne daurì l'injunta.
Pro la Zentrala di Consumadus Europeica de Balsan (www.euroconsumatori.org) él da ciafè na brosciüra cun consëis sön co cumprè sön internet en segurëza.
Imprësć personai cun curides d’assiguraziun dl debit che romagn
Le signur T. à tut sö ti ultimi 3 agn imprësć personai desvalis por na soma totala de 25.000 euro. Por vignun de chisc imprësć àl inće stlüt jö n’assiguraziun por curì le debit che romagn: chëstes assiguraziuns é por paié le debit che romagn tl caje de mort dl benefiziar dl imprëst, zënza aziché che che ërpa. Por stlü jö chëstes assiguraziuns à le signur T. messü dè indicaziuns sön süa sanité. Plü dessigü ti à le signur T. ma ćiarè debota a chëstes anotaziuns scrites a pice – y ajache ara ti jô bun, àl dè dant da ne avëi nia problems de sanité. Al s’à desmentié da dè dant che al â da agn problems de presciun alta y che al tolô ite vigni dé medejines. Chësc invern ti àl dè le bot y al é mort; le dotur à scrit sön le zertificat de mort che bonamënter él mort porvia dla presciun alta. I arpadus – la fomena y le möt dl signur T. – vëgn impormò do la mort lassura di imprësć. Mo ai se sta zënza fistide ajache ai vëgn inće lassura dles assiguraziuns. Porchël ti lasci alsavëi ales compagnies d’assiguraziun che al é mort y dà jö döta la documentaziun dl dotur. Dal’analisa dl caje vëgnel fora che le signur T. à detlarè le falz canche al à stüt jö les assiguraziuns y porchël ne pàieres nia. A chësta moda à la vëdua y le möt messü paié döta la soma che messâ ćiamò gnì retüda. Baldi ne n’é chël dl signur T. nia n caje isolé: al é tröpes families che é te chësta situaziun. Y i caji vëgn vigni mëis deplü.
Nüsc consëis
Liede avisa döt le contrat inće ći che é stampè a pice (o dër pice); no detlarede mai cosses che n’é nia vëi; baiede dagnora cun les porsones de familia di imprësć tuć sö a na moda che ares sais.
Refodam: Ćiarè da tignì fora le refodam impede nen fà !
Dessot ciafëise n valgügn consëis por cumprè ite te na manira sostenibla, che vëgn da na scomenciadia di consumadus dla Germania:
- ćiarede da ne cumprè nia ordöra y verzöra te tasces de plastica;
- chiride fora inće ti supermarćià le patüc nia fat ia;
- tignide fora i produć cun confeziuns por nia, por ej. chi cun d’ater cartun. Tignide fora i produć che vëgn fać ia singolarmënter te de pices porziuns, por ej. patüc duc;
- cumprede dal produtur y tla regiun: pro les venüdes por corespondënza vëgnel inće a s’al dè refodam, ajache le patüc vëgn fat ia por la spediziun;
- tolede plülere les confeziuns da ćiarié do, nia ma por le patüc da mangé mo inće por le polber da lavè guant, da lavè jö y la jafa;
- chiride fora les bozes da dè zoruch canche i cumprëis lat o boandes;
- la boanda miù marćé y olache al vëgn sciuré demez manco ressurses é l’ega de pipa, y tla maiù pert di comuns éra inće bona. L’ega te boza à na gran faziun sön l’ambiënt, inće chëra te restaurant;
- tolede bossi, bozes o termos da adorè danü por mëte ite le patüc da mangé y les boandes;
- sc’i cumprëis mebli o aparać eletrics metede averda a süa dorada. Por se informè sön i punć de forza di produć podëise fà referimënt por ej. a revistes de tests sön i produć;
- baratede fora les patrîs cun aparać da ćiarié. Cun chisc vara da sparagné scioldi y ne fà nia refodam problematich;
- les biblioteches é importantiscimes por le sparagn dles ressurses y la sconanza dl ambiënt.
Fotovoltaich: rovà i sostëgns
Bele de messè él gnü arjunt le lim mascimal di sostëgn por la costruziun di implanć fotovoltaics, dà fora tl cheder dl Cuinto Cunt d’Energia (Quinto Conto Energia). Al romagn la poscibilité da trà jö le 50% dala cuta sön le davagn por l'instalaziun di implanć fotovoltaics te ćiases che é bele.
Le Cuinto Cunt d’Energia é gnü stlüt ai 6 de messè. Porchël ne vara nia plü da chësta data da dè jö domandes de sostëgn. Le lim de 6,7 miliarg preodü por i sostëgns por le fotovoltaich é gnü arjunt.
Chël ô dì che śëgn n’él nia plü la poscibilité da podëi s’anuzé de sostëgns por le fotovoltaich por les costruziuns nöies. Por frabicać che é bele indere vara da s’anuzé de na detraziun fiscala por i laûrs de manutenziun y ressanamënt (lege n. 449/1997 art. bis DPR 917-86).
De plü informaziuns é da ciafè sön www.centroconsumatori.it.
Al é pié ia le car sharing: www.carsharing.bz.it
Cun la parora car sharing (dal inglej car “auto” y to share “partì”) mìnon adorè deboriada un o de plü auti. Atramënter co tl caje dl imprëst, pon cun le car sharing adorè n auto inće por n tëmp cört, ćinamai ma por n valgönes ores.
Car Sharing Südtirol é pié ia a mez setëmber a Balsan, Maran y Mals (Balsan 12 auti, Maran 6, Malles 3; spo piaràl ia a Porsenù, Bornech y Sterzing).
Do che an s’à scrit ite pon apostè l’auto por telefonn, tres n’app o tres le portal internet www.carsharing.bz.it y jì a dô l’auto tla plaza da parchè resservada. L’auto podarà gnì daurì cun le Südtirol Pass o cun la tessera tliënć. Les tles é tla lada dant. Le paiamënt vëgn fat tres trasferimënt bancar, cherta de credit o sön domanda cun groaria bancara ala fin dl mëis.
I cosć tol ite: la tassa de registraziun una tantum (25-40 euro), la tarifa anuala (25 euro), la tarifa orara (danter 5 y 6 euro ia por le dé, 1 euro de net) o la tarifa al dé (danter 29 y 39 euro aladô dl auto le pröm dé, y 25-35 euro por i dis dedô). Implü röiel pormez le cost a chilometer de 0,20 euro.
